Stoppen met sterke pijnstillers: hoe?

Ben je al een tijdje sterke pijnstillers aan het slikken, zoals oxycodon of tramadol? En wil je ermee stoppen of minderen? Dan kan dat best moeilijk zijn. In dit artikel leggen we uit waarom afbouwen lastig kan zijn en hoe je het toch kunt aanpakken.

Waarschuwing
Afbouwen doe je altijd onder begeleiding van een arts! Wanneer je overweegt om af te bouwen, maak dit dan bespreekbaar bij de arts die de medicatie aan je voorschrijft. Die kan je adviseren, of eventueel doorverwijzen voor advies. 

In dit artikel:

• Waarom is afbouwen zo moeilijk?
• Hoe pak je het aan?
• Behandelmogelijkheden

Waarom is afbouwen zo moeilijk?  

De mate waarin mensen last hebben van de afbouw verschilt enorm. We weten niet precies hoe dat het komt dat de één meer hinder ervaart dan de ander. Maar het hangt onder meer samen met hoe lang je de medicatie slikt, de dosering, je beweegpatroon, het tempo waarin je afbouwt en de mate van spanning die je ervaart bij het afbouwen. We sommen even voor je op wat je kan verwachten bij het afbouwen en waarom dit een uitdaging kan zijn voor je.  

Gewenning en ontwenningsverschijnselen 

Wanneer je de medicatie langere tijd (meer dan een paar weken) dagelijks gebruikt is je lichaam eraan gewend geraakt. Je lijf is ze als ‘normaal’ gaan zien en gaat erop rekenen. Stop je ermee, dan moet je lichaam weer leren om zonder te functioneren. Dit kan tijdelijk klachten geven zoals: 

• Meer pijn 
• Spier- en gewrichtspijn 
• Rusteloosheid 
• Rusteloze benen (met name ‘s nachts) 
• Slecht slapen 
• Angst 
• Somber voelen 
• Prikkelbaarheid 
• Zweten 
• Misselijkheid.  

Deze klachten zijn normaal en gaan weer over. Sommige klachten houden een paar dagen tot een week aan. Andere klachten, zoals rusteloze benen of onrust kunnen wat langer aanhouden. 

Pijn 

Je pijn kan terugkomen of verergeren. Misschien ben je bang dat de pijn weer net zo erg wordt als vroeger. Dit is begrijpelijk! Maar wist je dat sterke pijnstillers op den duur juist voor méér pijn kunnen zorgen? Je lichaam wordt namelijk steeds gevoeliger voor pijn door het gebruik van deze medicatie. Door af te bouwen kan je pijn op termijn dus juist minder worden. Lees ook meer over de term ‘hyperalgesie’ via de Leestips onderaan dit artikel.   

Voelen 

Je voelt meer. De medicatie onderdrukt niet alleen je pijn. Ook emoties en gevoelens, zoals onrust, boosheid, verdriet en wanhoop, worden gedempt. Wanneer de medicatie afbouwt ga je weer ‘beter voelen’. Dat is natuurlijk fijn wanneer het gaat om prettige emoties. Maar ook de minder prettige gevoelens komen terug. En dat kan even wennen zijn.   

Prikkels 

Je bent gevoeliger voor prikkels. Weet je nog dat je na de corona-lockdown weer voor het eerst in een groter gezelschap verkeerde? Dat kon best overprikkelend zijn, niet waar? Zo kan het ook werken wanneer je stopt met de medicatie: prikkels komen heviger binnen. Maar ook dat zal wennen. Het kan je helpen om in het begin wat minder prikkels op te zoeken en dit langzaam uit te breiden. Op die manier krijgt je brein de kans om de toename van prikkels te verwerken.  

Angst en zorgen 

Je maakt je zorgen. Veel mensen zijn onzeker over afbouwen. Misschien heb je al eens een poging gedaan die niet goed uitpakte. Misschien heb je verhalen gehoord van of gelezen over mensen die een afbouwpoging hebben gedaan. Vragen die je kan hebben zijn onder meer: 

• Hoe moet ik het aanpakken? 
• Wat als het niet lukt? 
• Kan ik nog wel werken?  

Deze zorgen zijn heel normaal. Het helpt om erover te praten met je arts of iemand die je vertrouwt.  

Stoppen met sterke pijnstillers: hoe pak je het aan? 

Ondanks dat afbouwen van de medicatie lastig kan zijn, zijn er een aantal tips te geven die het makkelijker kunnen maken. Dat wil niet zeggen dat je helemaal geen last meer zal ervaren, maar de tips kunnen het een stuk draaglijker maken.  

Maak een plan 

• Bouw altijd af in overleg met je arts 
• Doe het stap voor stap. Abrupt stoppen kan leiden tot ontwenningsverschijnselen of een toename van pijn. Een geleidelijke afbouw blijkt een grotere kans op succes te kennen dan een snelle afbouw. Dit geeft je lichaam de tijd om zich aan te passen aan de lagere hoeveelheden medicatie. Je arts, maar ook je apotheker kunnen hierin adviseren.  
• Plan je afbouw in een rustige periode. 
• Vertel het mensen die je vertrouwt en vraag hen om je te steunen waar nodig. Dit kan zijn met een luisterend oor, maar ook met praktische zaken, zoals het overnemen van een zware huishoudelijke taak.  
• Soms kan een arts je tijdelijk ondersteunende medicatie voorschrijven. Dat kan medicatie zijn tegen bijwerkingen. Of een pijnstiller die je eigen pijnstiller vervangt, maar makkelijker af te bouwen is. Vooral deze laatste categorie is ook verslavend en dient dus afgebouwd te worden. Bespreek de opties met je arts.  

“Mijn familie wist ervan. Als het moeilijk was, kon ik altijd bellen. Dat maakte het minder zwaar.”
– Yasmin

Luister naar je lichaam 

Ieder lichaam reageert anders op het verminderen van medicatie. Het is belangrijk om te luisteren naar signalen van je lichaam en niet te snel te willen gaan. Als je merkt dat je klachten verergeren, bespreek dit dan met je arts om het schema aan te passen. 

Zorg goed voor jezelf 

• Beweeg regelmatig, maar rustig aan. Tijdens je afbouw heb je waarschijnlijk wat minder energie en misschien ook wat meer pijn. Stel je gebruikelijke beweegschema wat naar beneden bij, mocht dat nodig zijn.  
• Ga op tijd naar bed. 
• Eet gezond. 
• Plan leuke dingen om naar uit te kijken. 
• Zorg voor afleiding. Afleiding kan ervoor zorgen dat je de ontwenningsverschijnselen wat minder merkt.  
• Doe ontspanningsoefeningen  

Zie ook de Leestips onderaan. 

Wees geduldig met jezelf 

Afbouwen kan frustrerend zijn, vooral als er dagen zijn dat de pijn erger wordt. Wees geduldig en vriendelijk naar jezelf. Het is een proces met ups en downs, en dat is normaal. Het is belangrijk om te erkennen dat het tijd kost om de afhankelijkheid van pijnmedicatie te verminderen. 

“In het begin dacht ik dat ik het nooit zou kunnen. Maar door het heel langzaam te doen, lukte het toch. Na een half jaar was ik er vanaf.”
– Marco 

Andere manieren om met de pijn om te gaan 

Bedenk voorafgaand aan de afbouw al welke manieren je kunt toepassen om met de pijn om te gaan. Bedenk daarbij:   

• Wat maakt de pijn erger? 
• Wat maakt de pijn minder? 
• Welke andere dingen helpen je om je beter te voelen? Zo leer je steeds beter om zonder pillen met pijn om te gaan. 

Besef dat pijn mogelijk niet volledig verdwijnt na het afbouwen van de medicatie. Het doel van het afbouwen is vaak het verminderen van de afhankelijkheid van medicatie en het vinden van andere manieren om met pijn om te gaan. Probeer een realistische verwachting te hebben over wat haalbaar is. 

Monitor je voortgang 

Houd een dagboek bij waarin je noteert hoe je je voelt tijdens het afbouwen. Dit helpt je om trends te ontdekken en te bespreken met je arts. Het kan ook nuttig zijn om positieve veranderingen te herkennen, wat je motivatie kan versterken. 

“Ik schreef elke dag op hoe het ging. Als ik een moeilijke dag had, kon ik terugkijken naar de goede dagen. Dat gaf hoop.”
– Mira

Stoppen met sterke pijnstillers: behandelmogelijkheden

Er zijn verschillende mogelijkheden om ondersteuning te krijgen bij het afbouwen. We sommen de belangrijkste voor je op:  

Individuele begeleiding door een arts 

De meest directe en toegankelijke vorm van begeleiding is die van je voorschrijvend huisarts of specialist. Deze vorm van zorg is vaak de eerste stap als je je pijnmedicatie wil verminderen. Een arts kan een afbouwplan opstellen, de dosering monitoren en, indien nodig, andere medicatie voorschrijven om het proces te vergemakkelijken. 

• Voordelen: De zorg is laagdrempelig en kan in de eigen vertrouwde omgeving plaatsvinden. 
• Nadelen: Beperkt in de hoeveelheid van zorg en vaak geen directe toegang tot ondersteuning door een groot team of een opname wanneer nodig. 

Pijnpoli of pijnkliniek 

Pijnpoli’s of gespecialiseerde pijnklinieken bieden vaak toegang tot een team van specialisten, zoals anesthesisten, neurologen, fysiotherapeuten en psychologen. Hier kunnen specifieke behandelmethoden, zoals injectietherapieën, zenuwblokkades of andere pijnbehandelingen worden toegepast naast de medicatieafbouw.  

• Voordelen: Toegang tot een samenwerkend team en doorontwikkelde behandelingsopties. 
• Nadelen: Beperkte beschikbaarheid en vaak lange wachttijden. Vaak ligt de focus op medicatie-oplossingen, in plaats van andere oplossingen. 

Samenwerkende revalidatieprogramma’s 

In een multidisciplinair revalidatieprogramma werken artsen, fysiotherapeuten, psychologen en andere specialisten samen aan een geïntegreerde aanpak van de pijn. Deze programma’s zijn gericht op het verbeteren van je functioneren. Je leert omgaan met pijn via een combinatie van fysieke training, psychologische ondersteuning en medische zorg. 

• Voordelen: De intensieve samenwerking tussen de artsen en behandelaren zorgt voor een holistische (bredere) benadering van pijn. Er is ook aandacht voor zowel de lichamelijke als psychologische onderdelen van het afbouwen. 
• Nadelen: Deze programma’s zijn vaak intensief en vereisen een flinke tijdsinvestering. Lang niet alle Revalidatiecentra bieden begeleiding bij de afbouw van medicatie. Soms kun je pas starten met zo’n traject nadat je bent afgebouwd.  

Lees meer over samenwerkende zorg via de Leestips onderaan. 

Verslavingszorg 

Verslavingszorginstellingen zijn gespecialiseerd in het afbouwen van verslavende middelen, waaronder pijnmedicatie. Vaak gebeurt dat poliklinisch (vanuit thuis), soms is een (korte) opname nodig. Steeds meer verslavingszorginstellingen bieden gespecialiseerde zorg voor mensen die afhankelijk zijn geraakt van pijnmedicatie. Bij dit soort programma’s kan er zowel aandacht zijn voor het omgaan met pijn, als het afbouwen van de medicatie.  

Het kan een behoorlijke drempel zijn om de stap naar de verslavingszorg te zetten. Of het voor jou een goede oplossing is, bespreek je met je huisarts. Lees ook het verhaal van Koert, die je voorging. 

Tot slot 

Goed dat je overweegt om het gebruik van pijnmedicatie aan te pakken. Onthoud daarbij: 

• Afbouwen is niet makkelijk, maar wel mogelijk. 
• Neem de tijd. 
• Doe het niet alleen. 
• Het wordt beter, ook al voelt dat nu misschien niet zo. 

Wil je meer weten? Praat erover met je arts. Die kan je precies vertellen wat voor jou het beste werkt. 

Meer lezen over stoppen met sterke pijnstillers

In Pijnstad 

• Over grotere gevoeligheid voor pijn juist dóór het gebruik van opioïden: hyperalgesie 
• Over ‘goed voor jezelf zorgen’ 
• Over samenwerkende zorg en multidisciplinaire (revalidatie)programma’s 

Externe bronnen 

• www.opiatenafbouwen.nl 
• Behandeling aanhoudende pijn en medicijnverslaving – Novadic-Kentron 
• www.opiaten.nl