Poorttheorie

De Poorttheorie (Gate Control Theory)  en Chronische pijn

Omgaan met pijn die niet weggaat kan een hele uitdaging zijn. Pijn beter leren begrijpen helpt je om beter te snappen wat er ‘precies’ aan de hand is. Een belangrijke theorie om te leren over chronische pijn is de “poorttheorie”. Het is een eenvoudige manier om te begrijpen hoe pijn werkt in je lichaam. In dit artikel leggen we uit wat de poorttheorie is en hoe je dit kunt gebruiken om beter met je pijn om te gaan.

Wat is de Poorttheorie?

De poorttheorie verklaart dat pijn door allerlei factoren kan worden beïnvloed. Stel je een poort (gate) voor in je ruggenmerg. Deze poort kan open of dicht/op een kier staan.

• Wanneer de poort open is, gaan pijnsignalen van je lichaam naar je hersenen, en voel je pijn.
• Wanneer de poort dicht is, of op een kier staat, kunnen de pijnsignalen niet of moeilijker naar je hersenen, en voel je minder of geen pijn.

Hoe werkt de Poorttheorie?

We worden als mens de hele dag door ‘gebombardeerd’ met prikkels. Je lichaam en hersenen moeten die prikkels verwerken, maar daarbij hebben ze ‘filters’ nodig. Niet alles hoeft door te komen: we hoeven bijvoorbeeld niet de hele dag onze sokken te voelen. Maar natuurlijk: onverwachte, bedreigende of gevaarlijke prikkels moeten we goed waarnemen. Dus:

• Soms moeten prikkels versterkt worden, bijvoorbeeld als je acuut je knie verdraait of in een punaise trapt
• Soms moeten prikkels verzwakt worden, bijvoorbeeld achtergrondgeruis waar je niets aan hebt

Zoals we net al zagen:

• Staat de poort dicht (of op een kier) dan worden veel prikkels tegengehouden. Je hersenen worden zo beschermd tegen overprikkeling.
• Staat de poort open, dan wordt juist alles versterkt doorgegeven aan je hersenen. Je hersenen verwerken dat en waarschuwen je tegen naderend ‘gevaar’.

Een voorbeeld

De poorttheorie stelt dat er verschillende soorten zenuwvezels zijn die pijnsignalen doorgeven. Deze zenuwvezels kunnen de poort in je ruggenmerg openen of sluiten.

1. Er zijn dunne zenuwvezels die pijnsignalen sturen, zoals een brandende of stekende pijn.
2. Er zijn dikke zenuwvezels die niet-pijnlijke signalen sturen, zoals aanrakingen en wrijving.

Wanneer je bijvoorbeeld je teen stoot, sturen de dunne zenuwvezels een pijnsignaal naar je hersenen door de poort te openen: ‘gevaar’. Maar als je vervolgens over de zere plek wrijft, sturen de dikke zenuwvezels een niet-pijnlijk signaal naar dezelfde poort (‘het valt mee’), waardoor deze zich kan sluiten en de pijn vermindert. Ook beweging geeft activiteit van dikke vezels, waardoor pijn kan verminderen.

Wat is van invloed op de stand van de poorten?

Ons brein heeft een eigen ‘pijnrem’. Een soort ‘controlecentrum’ in de hersenstam van je hersenen, dat de poortwachters van de poorten aanstuurt.

• Chronische, machteloze stress en angst werken negatief. De poortwachters krijgen “losse handjes”, zij zetten de poorten in je ruggenmerg ver open, waardoor je meer pijn voelt.
• Daarentegen kunnen ontspanning, meditatie of diepe ademhalingsoefeningen de poortwachters juist tot rust brengen: de poorten sluiten zich meer. Dat kan ook door dingen te doen die je afleiden van je pijn en/of gelukkig maken.
• Daarnaast spelen ook je verwachtingen rondom pijn, je eerdere ervaringen met pijn, de aandacht die je je pijn geeft (of niet), hoe jouw cultuur met pijn omgaat, het gevecht met je pijn (of juist het ‘loslaten’) een rol als poortwachters. Positief denken werkt meestal beter dan “bij de pakken neerzitten”.

Kan iemand op basis van deze theorie de pijn wegnemen?

De poorttheorie is een van de theorieën die uitlegt hoe pijn werkt en beïnvloed kan worden. De theorie biedt zeker geen magische oplossing of ‘behandeling’, maar kan je wel helpen om de pijn beter te begrijpen en te leren zien waar je zelf invloed op kunt hebben om de (impact van de) pijn te verminderen.

Het interessante van deze theorie is dat deze laat zien dat er veel factoren meespelen bij het meer of minder doorkomen van pijnprikkels. Het mooie hiervan is dat je dus zelf op zoek kunt gaan naar factoren die de stand van de pijnpoorten kunnen beïnvloeden. Wellicht kan je hierdoor je leven zodanig inrichten dat je meer regie hebt over de pijn. Dat ligt bij ieder individueel verschillend.

Het is goed om dit alles met een gespecialiseerde arts of behandelaar te bespreken. Hoe denk je over pijn, hoeveel vecht je tegen je pijn, hoeveel stress ervaar je, doe je bewust aan ontspanning, spelen eerdere pijnervaringen mee, zijn er “concurrerende” bezigheden waarbij de pijn afneemt: er zijn veel ‘ingangen’. En, zoals gezegd, iedereen reageert anders op verschillende technieken, dus het kan wat tijd kosten om te ontdekken wat voor jou het beste werkt.

Tot slot: enkele praktische tips

Het begrijpen van de poorttheorie kan je helpen manieren te vinden om je pijn te beheersen. Hier zijn enkele praktische tips die je kunt proberen:

1. Massage en wrijven: wanneer je pijn hebt, kun je proberen zachtjes over de pijnlijke plek te wrijven of te masseren. Dit kan de dikke zenuwvezels stimuleren en helpen de poort te sluiten, waardoor de pijn vermindert. De fysiotherapeut kan meerdere stimulatietechnieken bieden (o.a. TENS: lichte elektrische stimulatie).
2. Warmte en koude behandeling: het aanbrengen van warmte (zoals een warmtekussen) of koude (zoals een ijszak) op de pijnlijke plek kan ook helpen. Warmte en koude kunnen verschillende zenuwvezels stimuleren en helpen de poort te sluiten.
3. Beweging en oefeningen: lichte oefeningen en beweging kunnen de productie van natuurlijke pijnstillers in je lichaam stimuleren en helpen de pijn te verminderen. Probeer bijvoorbeeld, óók als je pijn voelt, een korte wandeling te maken of enkele stretchoefeningen te doen.
4. Afleiding: het focussen op iets anders, zoals een hobby of een activiteit die je leuk vindt, kan ook helpen. De hersenen stellen zich dan in op een ander doel, de pijnpoorten worden gesloten, je voelt minder pijn. Denk aan muziek, dans, natuur, films.
5. ‘Gezonde’ stress: langdurige (chronische) en machteloze stress geeft vaak een toename van pijn. Daarentegen kan “gezonde” stress juist pijnverminderend werken, bijv. een bezigheid die jij graag doet en een haalbare uitdaging vormt (zie ook ’Afleiding’). Zeker de moeite waard om te zien of je je leven anders kan inrichten.
6. Meditatietechnieken: technieken zoals meditatie, diepe ademhaling en visualisatie kunnen ook helpen. Door je te concentreren op je ademhaling of je een rustige plek voor te stellen, kun je je geest kalmeren en de pijn verminderen.
7. Denken over pijn: sommige mensen zijn heel negatief over hun pijn: mijn rug is versleten, pijn zit in mijn familie. Negatief denken geeft een machteloos gevoel en versterkt pijn. Positief denken werkt vaak beter: richt je op die dingen die nog wel goed gaan.

Conclusie

De poorttheorie biedt een begrijpelijke uitleg over hoe pijn werkt en hoe je deze kunt beïnvloeden. Door technieken zoals massage, warmte en koude behandeling, beweging, bezigheden, afleiding en mentale oefeningen, kun je proberen de poort te sluiten en de pijn te verminderen. Het is een proces van proberen en ontdekken wat voor jou het beste werkt. Blijf hoopvol en zoek de methoden die jouw leven met chronische pijn draaglijker kunnen maken. En vergeet niet, je staat er niet alleen voor – er zijn professionals en andere mensen die je kunnen helpen.

---

Meer lezen:

• Poorttheorie (pijn.nl)
• Theories of pain – The gate-control theory of pain. 5 goede vragen (studysmart.ai)
• Lees ook de informatie over de Neuromatrix theorie