Het bio-, psycho-, sociale model 

Het Bio-, Psycho-, Sociale Model en Chronische Pijn

Horen dat je chronische pijn hebt is niet makkelijk. Misschien heb je al verschillende behandelingen geprobeerd en ben je nog steeds op zoek naar manieren om met je pijn om te gaan. Het is belangrijk om te begrijpen dat chronische pijn een complexe zaak is. Het gaat vaak niet (alleen) om een lichamelijk probleem, maar ook om hoe je erover denkt, hoe je je voelt en hoe je omgeving erop reageert. Dit wordt het bio-, psycho-, sociale model genoemd. In dit artikel leggen we uit wat dit model inhoudt en hoe het kan helpen bij het begrijpen van je pijn.

Van lichamelijk naar bio-psycho-sociaal

In de geneeskunde is een 100% lichamelijke benadering van klachten lang overheersend geweest. Ook nu is dat nog vaak het geval. Pijn wordt veroorzaakt door weefselschade. De ziekte van Parkinson of Alzheimer zijn het gevolg van een onontkoombare achteruitgang van delen van onze hersenen. Het is echter zeer belangrijk te beseffen dat ook andere dan lichamelijke factoren een beslissende rol kunnen spelen.

Iedere dokter weet dat mensen die het moeilijk hebben in de maatschappij, veel vaker ziek zijn. Dat mensen die niet goed in hun vel zitten vaker klachten hebben. Ook schadelijke invloeden vanuit de omgeving (denk aan pfas, insecticiden) spelen mee bij ziekte en klachten. Dit geldt voor chronische pijn, maar ook voor Parkinson, Alzheimer en MS (multipele sclerose). Vandaar dat we tegenwoordig het bio-psycho-sociale-model hanteren: een breed kijkend model waarbij behalve lichamelijke, ook psychologische en sociale aspecten onderkend worden.

Wat is het Bio-, Psycho-, Sociale (BPS) Model?

Vanuit het bio-, psycho-, sociale model kunnen we de oorzaak van chronische pijn vanuit drie verschillende hoeken bekijken:

1. Biologisch: Wat is er mis in je lichaam? Waar zit eventuele weefselschade?
2. Psychologisch: Hoe voel je je en wat denk je? Zit je goed in je vel? Heb je (te)veel stress?
3. Sociaal: zijn er problemen in je sociale leefomgeving? (relatie, werk)

Door deze drie aspecten samen te bekijken, kunnen we beter begrijpen waarom pijn ontstaat en soms aanhoudt. En hoe we er mee om kunnen gaan.

Het biologische aspect 

Het biologische deel gaat over wat er in je lichaam gebeurt dat pijn veroorzaakt. Dit kan zijn door een verwonding, een ziekte of een ander medisch probleem. We spreken meestal van chronische pijn wanneer de pijn langer voortduurt, terwijl de oorspronkelijke oorzaak al is verdwenen (vaak wordt de termijn van 3 maanden genoemd, maar dat is nogal willekeurig).

Voorbeeld: Stel je hebt een rugblessure gehad. De blessure zelf is genezen, maar je hebt nog steeds pijn. Dit kan komen doordat je zenuwstelsel gevoeliger is geworden. De hersenen blijven pijn produceren, ook al is daar geen duidelijke oorzaak meer voor.

Het psychologische aspect 

Het psychologische deel gaat over hoe je in je vel zit, hoe je je voelt en wat je denkt. Langdurige en machteloze stress kan flink bijdragen aan chronische pijn. Ook negatieve emoties, zoals angst en verdriet kunnen pijn verergeren.

Voorbeeld: Als je bang bent dat je pijn nooit meer weggaat, kun je gespannen raken. Deze spanning kan ervoor zorgen dat je spieren strakker worden en dat je zintuigen op scherp gezet worden. Dat kan de pijn verergeren. Je gedachten en emoties spelen dus een grote rol bij hoe je pijn ervaart.

Het sociale aspect 

Het sociale deel gaat over jouw sociale leefomgeving en hoe deze een rol speelt bij het in stand houden van jouw pijn. Misschien ben je eenzaam of voel je je gediscrimineerd of zelfs uitgebuit. Dat heeft een enorme invloed op allerlei processen in jouw lichaam. Onbegrip en gebrek aan support kan je eenzaam maken en je stressniveau verhogen.

Voorbeeld: Stel dat je iedere dag met lood in de schoenen naar je werk gaat omdat je collega’s vervelend tegen je doen, je baas ontevreden over je is, je de taal niet goed verstaat.. Dit kan een machteloze stress veroorzaken en ook invloed hebben op je gevoel van eigenwaarde. Je pijnsysteem blijft hierdoor op scherp staan.

Vierde aspect: zingeving & het spirituele aspect

De laatste tijd wordt er vaker een vierde onderdeel toegevoegd aan het BPS(S)-model: Spiritualiteit. Dat is een breed begreep, dat vaak draait om zingeving: zijn er dingen die jouw leven zin geven? Bijvoorbeeld jouw rol als ouder of partner. Geloof je nog in je werk? Zijn er hobby’s waar je van kunt genieten? In hoeverre vind je troost of steun in religie, geloof?

Het ontbreken van zingeving en/of spiritualiteit is een belangrijk vierde element dat kan bijdragen aan pijn. In de zorg is de aandacht voor spiritualiteit helaas nog vaak beperkt.

Hoe deze aspecten samenwerken 

Deze drie, of vier, aspecten – biologisch, psychologisch, sociaal (en spiritueel) – werken vaak samen en beïnvloeden elkaar. Stel je voor dat je een nogal passief (niet-actief) leven hebt en weinig beweegt (biologisch). Dat maakt je rug kwetsbaar. Tegelijk kan het zijn dat je je somber voelt (psychologisch) omdat je vindt dat je faalt in het leven. En misschien zit je -door alle omstandigheden- ook nog eens in het maatschappelijke ‘verdomhoekje’ (sociaal). Als er dan ook nog eens gebrek aan zingeving en spiritualiteit is, kunnen al deze factoren optellen en daarmee de chronische pijn in stand houden of zelfs verergeren.

Over de bio-psycho-sociale gevolgen van pijn

Het bio-psycho-sociale model kan dus goed worden gebruikt om mogelijke oorzaken van je pijn op verschillende vlakken te onderzoeken. Je kunt dit model echter ook inzetten om de gevolgen van jouw pijn in kaart te brengen. Zo kan het feit dat je steeds maar rugpijn hebt, ertoe leiden dat je minder beweegt. Daardoor gaat je conditie achteruit en de kans op pijn neemt toe (bio). En natuurlijk: van pijn wordt je somber, angstig of kwaad. Of je gaat doemdenken (‘catastroferen’): ik kom in een rolstoel terecht, het komt nooit meer goed (psycho). Door de pijn verlies je sociale contacten (het sportclubje), wordt het nog moeilijker om een baan te vinden, je gezin goed te onderhouden. Dat zijn dus de sociale gevolgen van pijn.

Wat kun je doen? 

Het is een uitdaging, maar je kunt proberen om elk van deze aspecten aan te pakken. Hier zijn een paar tips:

• Biologisch: Praat met je in pijn gespecialiseerde (huis)arts, behandelaar en met je steunteam over behandelingen die je kunnen helpen. Denk aan fysiotherapie, medicijnen of andere medische ingrepen. Tip: je vindt meer informatie hierover in het Informatiecentrum onder het thema ‘Behandeling en zorg’.
• Psychologisch: Vraag je ook eens af hoe je zelf in je vel zit. Overweeg om met een psycholoog te praten. Die kan je helpen om jouw gedachten en gevoelens te ordenen en helder te krijgen. Bedenk dat psychologische aspecten vaak beïnvloedbaar zijn: je kunt je denken over pijn veranderen, je kunt proberen de stress in jouw leven te verminderen, je kunt leren “nee” te zeggen bij opdrachten die je niet bevallen.
  Je vindt meer informatie hierover in het thema ‘Behandeling en Zorg’ -> kijk bij ‘psychosociale zorg’.
• Sociaal: Probeer zoveel mogelijk in contact te blijven met vrienden en familie. Leg ze uit hoe je je voelt en waarom je soms dingen moet afzeggen. Sociale steun kan veel verschil maken. Zoek sociale activiteiten die jou bevrediging geven (en daardoor een concurrent voor de pijn zijn).
• Spiritueel: Onderzoek, met hulp van behandelaren, wat voor jou belangrijk kan zijn in je leven. Hoe kun je je leven mét pijn zo inrichten dat je tijd, ruimte en energie houdt voor juist díe dingen? Denk o.a. aan religie, vrijwilligerswerk, hobby’s.

Lees ook het artikel over de Samenwerkende zorg.

Conclusie 

Het bio-, psycho-, sociale model helpt je om chronische pijn beter te begrijpen en aan te pakken. Het laat zien dat pijn niet alleen een lichamelijk probleem is, maar ook te maken heeft met hoe je je voelt en hoe je omgeving reageert op jou en jij op je omgeving. Door aandacht te besteden aan alle drie de aspecten, kun je uiteindelijk beter omgaan met je pijn en hopelijk een betere kwaliteit van leven krijgen. En steeds vaker wordt een vierde onderdeel aan het model toegevoegd: spiritualiteit (zingeving, religie).

Chronische pijn kan langdurig en hardnekkig zijn. Maar realiseer je dat pijn bijna altijd beïnvloedbaar is en soms kan verminderen of zelfs verdwijnen. Het zal tijd kosten, de stapjes zijn klein, maar er zijn manieren om je situatie te verbeteren.

---

Meer lezen: 

• Over het BPS model (pdf, artikel in Nervus)
• Achtergrondinformatie bij het BPS model (Richtlijnendatabase)
• Over bio-psycho-sociale begeleiding van chronische pijn patiënten (pdf, Geneeskunde voor het volk)
• Aandacht voor zingeving in de zorg (Zingevingindezorg.nl)