Beginnen met opioïden

Welke voordelen en risico’s kent het gebruik van opioïden bij (aanhoudende) pijn?

Opioïden zijn krachtige medicijnen die vaak worden voorgeschreven om hevige pijn te verlichten. Ze zijn afkomstig van de opiumpapaver en werken door de pijnsignalen in de hersenen te verminderen. Opioïden werden eerder vaak voorgeschreven bij pijn die aanhoudt, maar inmiddels weten we dat daar een aantal sterke risico’s aan kleven. Het is dus belangrijk om goede kennis te hebben van zowel de voordelen als de nadelen van opioïden. Dit artikel bespreekt deze voor- en nadelen en geeft vier afwegingen voor mensen die nadenken over het starten met opioïden.

Eerst even: wat is het verschil tussen opiaten en opioïden?

Opiaten zijn natuurlijke stoffen die uit de opiumpapaver worden gehaald, zoals morfine en codeïne.
Opioïden zijn een bredere groep stoffen die zowel natuurlijke als synthetische (‘nagemaakte’) versies van opiaten bevatten, zoals oxycodon.

Beide worden gebruikt om pijn te verlichten, maar opioïden kunnen krachtiger en gevaarlijker zijn. Het belangrijkste verschil is dus dat alle opiaten opioïden zijn, maar niet alle opioïden zijn opiaten.

In dit artikel zullen we vooral de term ‘opioïden’ gebruiken (álle stoffen), maar je zult regelmatig ook de wat meer bekende term ‘opiaten’ tegenkomen.

Ook belangrijk: acute of chronische, aanhoudende, pijn?

In het Informatiecentrum van Pijnstad vind je uitleg over het verschil tussen acute en chronische (aanhoudende) pijn.

Als je dit verschil nog niet goed kent, lees dan ook (of eerst) dat artikel. Het blijkt namelijk zo te zijn dat opioïden niet effectief (helpend) zijn bij aanhoudende pijn. De richtlijn vanuit steeds meer behandelaren wordt dan ook: opioïden gebruik je maximaal 3 weken, voor een kortdurend probleem. Voorbeelden daarvan zijn pijn na een operatie, of herstel na een ongeluk.

Wat zijn voordelen van het gebruik van opioïden bij chronische pijn?

1. Sterke pijnverlichting: opioïden werken –op de korte termijn- over het algemeen goed wat betreft het verminderen van hevige pijn. Ze werken snel en kunnen de pijnsignalen blokkeren, waardoor je minder pijn voelt.
2. Verbeterde levenskwaliteit: voor sommige mensen met chronische pijn kunnen opioïden de kwaliteit van leven op de korte termijn verbeteren. Ze geven ‘ademruimte’ en kunnen helpen bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten die anders moeilijk zouden zijn vanwege de pijn. Toch is de middellange termijn vaak anders: de ‘nadelen/bijwerkingen’ (zie verderop) hebben dan juist weer een negatieve invloed op die kwaliteit van leven.
3. Snelwerkend: opioïden werken snel, vaak binnen 30 minuten. Dit kan nuttig zijn voor mensen die snel verlichting nodig hebben.
4. Flexibiliteit in gebruik: er zijn verschillende vormen van opioïden beschikbaar, zoals pillen, pleisters en injecties. Dit maakt het mogelijk om de medicatievorm te kiezen die het beste past bij jouw situatie.

Wat zijn nadelen van het gebruik van opioïden bij chronische pijn?

1. Afhankelijkheid: een van de grootste nadelen van opioïden is het risico op afhankelijkheid. Je kunt lichamelijk en geestelijk afhankelijk worden van deze medicijnen. Je lijf reageert er sterk op en heeft steeds meer nodig; mentaal kun je al snel ook niet meer zonder. Dat ‘verslavende’ effect kan al binnen 2 tot 3 weken starten.
2. Bijwerkingen: opioïden hebben verschillende bijwerkingen, zoals misselijkheid, constipatie (darmverstopping), duizeligheid en sufheid. Deze bijwerkingen kunnen je dagelijks leven flink verstoren.
3. Tolerantie: na verloop van tijd kan het lichaam tolerantie ontwikkelen voor opioïden. Dit betekent dat je een steeds hogere dosis nodig hebt om dezelfde pijnverlichting te bereiken. En dit kan weer leiden tot een verhoogd risico op bijwerkingen en afhankelijkheid.
4. Pijnversterking (‘hyperalgesie’): een minder bekend, maar heel vervelend nadeel van opioïden is dat ze gek genoeg ook kunnen leiden tot méér pijn, in plaats van minder. Dit wordt ‘hyperalgesie’ genoemd. Bij langdurig gebruik kunnen opioïden je steeds gevoeliger maken voor pijn, in plaats van pijn te verminderen. Oftewel: meer pijn dus, juist dóór de opioïden. Je leest er verderop meer over.
5. Ontwenning: stoppen met opioïden kan moeilijk zijn en kan leiden tot ontwenningsverschijnselen zoals angst, zweten, trillen en misselijkheid. Dit maakt het moeilijk om te stoppen, zelfs als de pijn is verminderd of verdwenen.

Vier afwegingen als je erover nadenkt om met opioïden te beginnen

Waar kun je over nadenken, als je in overleg met je huisarts, behandelaar of specialist nadenkt over het starten met opioïden als sterke pijnmedicatie? We geven je 4 afwegingen die je ook samen met je behandelteam en je partner of naasten kunt bespreken.

1. Andere behandelingen: voordat je begint met opioïden, is het belangrijk om andere pijnbehandelingen uit te proberen. Denk bijvoorbeeld aan fysiotherapie of psychologische (‘mentale’) therapieën om beter met je pijn te leren omgaan. Andere pijnstillers dan opioïden kunnen soms ook effectief zijn. Deel de informatie uit dit artikel met je arts/behandelaar, overleg over alle beschikbare opties en vraag om een brede, ‘multidisciplinaire’ behandelvorm waarin verschillende behandelingen samenkomen.
2. Verslavingsrisico: overweeg je persoonlijke en familiegeschiedenis met verslaving. Als er een geschiedenis van verslaving is, kan het risico hoger zijn. Bespreek dit openlijk met je arts om samen een goede beslissing te nemen.
3. Langetermijngevolgen: denk goed na over de langetermijngevolgen van het gebruik van opioïden. Hoewel ze op de korte termijn verlichting kunnen bieden, kunnen ze op de lange termijn leiden tot afhankelijkheid en andere gezondheidsproblemen. Vraag je arts of behandelaar naar een plan om het gebruik van opioïden te beperken (maximaal 3 weken) en ook snel weer af te bouwen.
4. Levenskwaliteit en dagelijkse activiteiten: weeg de voordelen van pijnverlichting af tegen de mogelijke nadelen voor je levenskwaliteit en dagelijkse activiteiten. Hoewel opioïden de pijn op korte termijn wat kunnen verminderen (vooral bij acute pijn dus), kunnen bijwerkingen zoals sufheid en duizeligheid je energie om te werken of voor je gezin te zorgen beïnvloeden.

Méér pijn of pijnversterking door opioïden

1. Hyperalgesie

We noemden het al bij de ‘Nadelen’: een belangrijk punt om te overwegen is ‘hyperalgesie’. Wat nog lang niet alle behandelaren of mensen met aanhoudende pijn weten is dat het langdurig gebruik van opioïden ‘gek genoeg’ kan leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor pijn. Dit betekent dat hoewel opioïden op de korte termijn je pijn verminderen, ze na verloop van tijd juist kunnen bijdragen aan méér pijn. Dezelfde hoeveelheid medicatie dempt de pijn steeds minder goed. En: je lichaam probeert de medicatie ook af te weren (‘te bevechten’), waardoor er meer pijnprikkels richting je zenuwstelsel gaan. Hyperalgesie is een moeilijk en nog niet volledig begrepen proces. Maar het laat zeker zien dat het belangrijk is om opioïden niet voor te schrijven voor langdurig gebruik (= langer dan 3 weken).

2. Allodynie

Opioïden kunnen ook leiden tot allodynie. Dat betekent dat simpele dingen die normaal gesproken geen pijn doen (een zachte wrijving over een hand, een kledingstuk dat over je been schuurt, een handdoek op je lijf of zelfs een zuchtje wind), ineens toch heftig pijn doen. En hoe meer opioïden je gebruikt, hoe erger dat effect kan worden. Bouw je je opioïden af, dan verdwijnt uiteindelijk de allodynie ook weer.

Conclusie

Veel mensen met chronische pijn kennen -vroeg of later- de sterke wens om te beginnen met krachtige pijnmedicatie, zoals opioïden. Pijnvermindering geeft letterlijk ruimte om op adem te komen, om even minder pijn te voelen. Maar: opioïden werken bij acute pijn, niet bij aanhoudende pijn. De beste optie is dus om er helemaal niet aan te beginnen. Op de langere termijn werken opioïden bij chronische pijn dus niet, kunnen ze zorgen voor extra pijn en levert het gebruik allerlei vervelende bijwerkingen op. Neem dit zeker mee in je afwegingen als je erover nadenkt te beginnen met opioïden.

---

Waar kun je meer lezen over de voor- en nadelen van het gebruik van opioïden bij chronische pijn?

• Wat is het verschil tussen acute en chronische pijn
• Wat zijn overwegingen als je erover nadenkt te beginnen met pijnmedicatie bij pijn die aanhoudt?
• Wat zijn voor- en nadelen en afwegingen als je erover nadenkt te beginnen met pijnmedicatie bij chronische pijn?
• Wat zijn mogelijke andere behandelingen om met pijn te leren omgaan?

Links naar andere bronnen:

• Wil je meer de diepte in m.b.t. kennis over opioïden, lees dan de uitgebreidere uitleg bij het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische informatie.